Categorie: Blokfluit

Deze grepentabel voor de blokfluit is geschikt voor zowel de sopraan- en de altblokfluit als voor de tenor- en de basblokfluit. Je vindt een overzicht van de vingergrepen voor het spelen van een bepaalde noot in het laagste octaaf van die fluit. Misschien speel je een modern model blokfluit, of een model uit de middeleeuwen, renaissance of barok. Je model fluit kan consequenties hebben voor de greep die voor een bepaalde noot het beste klinkt.

Heeft jouw fluit een enkele boring? Dat is het geval als de toongaten voor de rechter middelvinger en de rechter pink niet uit twee afzonderlijke gaatjes bestaan.

Of heb je een fluit een dubbele boring? Bijvoorbeeld de Engelse (dubbele) boring die ook wel de barokboring wordt genoemd of de Duitse dubbele boring.

Welk model en type blokfluit je ook hebt, in al deze gevallen vind je wel een greep die op jouw muziekinstrument goed klinkt. In dit overzicht met vingergrepen leer je ook een aantal verschillen en overeenkomsten tussen de hoger en de lager gestemde fluiten kennen: de garklein, sopranino, sopraan, alt, bas en grootbas kennen.

De ene blokfluit is de andere niet

Ben je op zoek naar een uitgebreide grepentabel voor je blokfluit? Bijvoorbeeld omdat de meegeleverde standaardgrepentabel jou niet voor alle noten een goed klinkend resultaat oplevert? Om echt zuiver op een blokfluit te spelen, moet je soms van hulpgrepen gebruik maken.

Welke greep op jouw blokfluit het beste klinkt, hangt deels af van het model blokfluit en deels ook van het gebruikte hout. Ieder exemplaar van een houten blokfluit klinkt anders dan een ander exemplaar van hetzelfde type en dezelfde houtsoort. De klankeigenschappen van hout variëren per boom en, sterker nog zelfs per tak van een en dezelfde boom.

Het gemak van hulpgrepen voor de blokfluit

Voor het spelen van bepaalde intervallen of trillers kies je om praktische redenen soms voor alternatieve blokfluitgrepen. Ook voor het spelen van snelle loopjes of snelle muziekstukken maak je in een aantal gevallen gebruik van hulpgrepen.

Het gebruik van een stemapparaat

Eventueel kun je een chromatisch stemapparaat gebruiken om de vingergrepen te vinden die op jouw blokfluit het beste klinken. Meer informatie over het gebruik van een stemapparaat als hulpmiddel bij het intoneren lees je in het artikel over het leren spelen van zuivere tonen op de blokfluit.

Onderstaande, overzichtelijke blokfluitgrepentabel voor het laagste octaaf op een blokfluit is in beginsel bedoeld voor alle soorten en modellen blokfluiten. Van de bekende sopraan- alt- en tenorblokfluit, tot de veel minder bekende garklein, de sopranino en de grootbas. Zie voor meer informatie over al deze blokfluiten:

• Eerste octaaf sopraanblokfluit of tenorblokfluit
• Eerste octaaf altblokfluit en basblokfluit

In die twee paragrafen komen naast de in de titel genoemde blokfluiten ook de garklein, de sopranino en de grootbas in relatie tot die blokfluiten aan de orde.

Grepentabel voor het eerste octaaf van de blokfluit

Sopraanblokfluit Tenorblokfluit	Greep	Altblokfluit Basblokfluit
C Fa		Eïs F
C# / Cis Db / Des		F# / Fis Gb / Ges
D So / Sol		G
D# / Dis Eb / Es		G# / Gis Ab / As
E La Fb / Fes		A
Eïs F Ti	De linkergreep klinkt goed op blokfluiten met enkele boring De middelste greep is bedoeld voor blokfluiten met dubbele boring. De rechtergreep is geschikt voor tremolospel in combinatie met de lage D op een sopraan- of tenorblokfluit of een lage G op een alt- of basbloklfuit.	A# / Aïs Bb / Bes
F# / Fis (lage) Ti Gb / Ges		B Cb / Ces
G Do	De rechtergreep klinkt doorgaans aan de lage kant, maar is soms geschikt voor (snel) tremolospel.	C
G# / Gis Ab / As		C# / Cis Db / Des
A Re		D
A# / Aïs Bb / Bes		D# / Dis Eb / Es
B Mi Cb / Ces		E
C Fa		F

Ga voor de grepen hogere noten op je blokfluit naar de naar een grepentabel voor het tweede octaaf.

Eerste octaaf sopraanblokfluit of tenorblokfluit

Bovenaan elke noot in onderstaande afbeelding zie je hoe deze noot heet: C, D, E, F, G, A of B. Deze aanduiding komt overeen met die in de linkerkolom van de bovenstaande tabel onder het kopje sopraanblokfluit of tenorblokfluit.

De laagste noot van een sopraanblokfluit of een tenorblokfluit is een C. Daarom spreken we wel van een C-blokfluit. Die C heeft dus niets te maken met de toonsoort C: je kunt elk type blokfluit in alle toonsoorten spelen.

De noten voor de tenorblokfluit lijken als twee druppels water op die voor de sopraanblokfluit. Maar bij de sopraanblokfluit zie je een acht boven de G-sleutel staan. Hiermee wordt aangegeven dat de muziek bedoeld is voor een octaverend instrument. Op de sopraanblokfluit klinkt elke noot namelijk een heel octaaf hoger dan genoteerd. De noten voor de tenorblokfluit klinken precies zo hoog als ze worden genoteerd.

Er zijn nog twee bijzondere blokfluiten waarvan de laagste toon een C is. Dat zijn de grootbas en de garklein. De grootbasblokfluit klinkt precies twee octaven lager dan een sopraanblokfluit en een octaaf lager dan een tenorblokfluit. De grootbas en de garklein kom je soms tegen in blokfluitensembles.

De noten voor een garklein (een piepkleine blokfluit, in de wandeling ook wel kleine sopraninoblokfluit genoemd) klinken precies een octaaf hoger dan die voor de sopraanblokfluit en twee octaven hoger dan die voor de tenorblokfluit en drie octaven hoger dan die voor de grootbasblokfluit.

Eerste octaaf altblokfluit en basblokfluit

De laagste noot van de altblokfluit is een F. Daarom spreken we wel van een F-blokfluit. Ook deze blokfluit kun je in alle denkbare toonsoorten spelen. De laagste toon F, is de F die zich direct onder de centrale C bevindt. De altblokfluit staat dus een kwint lager gestemd dan de sopraanblokfluit.

De basblokfluit klinkt een octaaf lager dan de altblokfluit. Doorgaans staat muziek voor de basblokfluit in de F-sleutel genoteerd.

Soms vind je bladmuziek die genoteerd staat in G-sleutel met een acht onderaan die sleutel. Die acht onderaan betekent dat de noot een octaaf lager klinkt dan genoteerd staat. Het voordeel van die schrijfwijze is dat je als basblokfluitist niet speciaal de F-sleutel hoeft te leren lezen.

Voor wie wel die (kleine) moeite wil nemen om bassleutel te leren lezen: bedenk dat bij muziek die in de F-sleutel staat genoteerd de noten zich qua positie een kleine terts lager op de notenbalk bevinden dan bij het spelen van een stuk in de G-sleutel het geval zou zijn. Zo staat de F van de F-sleutel op de positie van de D van de G-sleutel. Bij het spelen denk je dus in het begin elke toon van de F-sleutel een kleine terts hoger.

Een weinig voorkomende F-blokfluit is de sopraninoblokfluit . Deze fluit klinkt, evenals de sopraan, een octaaf hoger dan genoteerd staat. Deze fluit vind je vooral in blokfluitensembles.

Dossier blokfluit

Dit artikel maakt deel uit van het dossier blokfluit. Via dit dossier vind je een overzicht van alle artikelen die op deze onderwerpen betrekking hebben.

Een eerdere versie van dit artikel werd op 15 mei 2012 door de auteur, Manon Troppo, gepubliceerd op Infonu.nl onder de titel: Grepentabel voor de blokfluit: het laagste octaaf.

Bronnen

• Voor bovenstaande grepentabel is onder meer gebruik gemaakt van diverse grepentabellen bij Adler-, Aura en Mollenhauer-blokfluiten, evenals van diverse grepentabellen op het internet, in het bijzonder, de Woodwind Fingering Guide: Recorder Fingering Charts op http://www.wfg.woodwind.org/recorder/index.html
• Voor het maken van de grepentabel is gebruik gemaakt van de sjablonen op de site van Bret Pimentel op: http://bretpimentel.com/

Op een blokfluit leer je snel en makkelijk je eerste liedjes spelen. Maar het blazen van mooie, zuivere tonen uit je muziekinstrument, vraagt een serieuze studie van de blokfluittechniek. Net als veel andere blaasinstrumenten (zoals de dwarsfluit of de klarinet) klinkt ook de blokfluit van zichzelf enigszins onzuiver. Daarom is het leren intoneren op blaasinstrumenten zo belangrijk. Welke factoren spelen een rol bij het goed zuiver leren spelen op de blokfluit? Lees de tips.

De blokfluit als serieus muziekinstrument

Evenals bij de meeste andere blaasinstrumenten klinkt ook de blokfluit van zichzelf niet geheel zuiver. Dat de blokfluit wel en veel andere blaasinstrumenten niet de naam hebben om vals te klinken, heeft een bijzondere oorzaak. Mensen die andere, veelal duurdere blaasinstrumenten spelen, leren tijdens hun muziekles hoe ze zuiver kunnen intoneren. Mensen die de blokfluit leren spelen om erachter te komen of een blaasinstrument eigenlijk wel bij hen past, komen meestal niet aan dit enigszins gevorderde stadium toe. Wie wel de juiste blokfluitgrepen toepast, maar verder voor het vaderland weg blaast, klinkt op de blokfluit soms zelfs uitgesproken vals.

Toch is het goed mogelijk om mooie en zuivere tonen uit een blokfluit te krijgen. In het verleden speelde de blokfluit een belangrijke rol in de muziek. Voor de vroegere grote populariteit van de blokfluit was een goede reden: de blokfluit heeft een aantal interessante akoestische eigenschappen. Het is dan ook niet voor niets dat de vroegere grote componisten de blokfluit een volwaardige rol toekenden. Denk bijvoorbeeld aan sommige composities van G.F. Handel, zoals ‘Watermusic’ of zijn blokfluitsonates of sommige sonates van Vivaldi. In stukken voor barokorkest zie je vaak blokfluiters meespelen. De blokfluit met haar subtiele en ingetogen klankeigenschappen verdween geleidelijk uit de gebruikelijke bezetting van orkesten toen de veel luider klinkende instrumenten hun opmars deden. Het had dus helemaal niets te maken met de vermeende onzuiverheid van de blokfluiten.

Maar hoe krijg je dan de zo vurig gewenste zuivere tonen uit je fluit? Enkele factoren zijn van belang.

• De ene blokfluit is de andere niet
• Gebruik hulpgrepen voor de blokfluit
• Oefen het zuiver spelen met behulp van een chromatisch stemapparaat
• De kwestie van de dynamische mogelijkheden van je fluit
• Samenspel met andere blokfluiten
• Samenspel met andere moderne muziekinstrumenten

De ene blokfluit is de andere niet

Het is het handigst als je begint te leren spelen op een blokfluit die van zichzelf al redelijk zuiver is. Het ene model blokfluit is op dit punt beter geschikt dan de andere. Ook tussen blokfluiten van hetzelfde merk en model en soort hout kunnen verschillen zitten: iedere boom en iedere tak waarvan een fluit wordt gebouwd, heeft andere klankeigenschappen. Alleen de kunststof blokfluiten van hetzelfde merk en model komen zeer sterk met elkaar overeen.

Overigens geeft een aantal gevorderde blokfluitspelers, die goed hebben leren intoneren, eerder de voorkeur aan een instrument met een intrigerende en rijke toon dan aan een instrument waarvan de sterkste eigenschap de zuiverheid is. Beginners kunnen beter kiezen voor een instrument dat van zichzelf al behoorlijk zuiver is.

Bedenk dat veel liefhebbers van de blokfluit verschillende blokfluiten van verschillende modellen (middeleeuwen, renaissance, barok en moderne tijd) en stemmingen bezitten. Denk aan de sopraanblokfluit in C, altblokfluit in F, tenorblokfluit in C of de basblokfluit in F. Deze fluiten zijn verkrijgbaar met een enkele of dubbele boring (Duitse dubbele boring of de dubbele barokboring) en in verschillende stemmingen, van A =415 Hz (vaak de barokstemming genoemd), A=436 Hz, A=440 Hz (de huidige officiële stemming) of zelfs A=442 Hz of A=444 Hz (om beter te kunnen samenspelen met de nieuwere moderne instrumenten die vaak in die hogere stemmingen worden aangeboden).

Het is niet ongewoon als je tijdens bijeenkomsten voor samenspel blokfluiters ziet met een mandje of koffertje vol verschillende blokfluiten voor de verschillende soorten muziek. Het is dan ook praktisch om je eerste blokfluit te beschouwen als de eerste aanwinst voor je blokfluitcollectie.

Gebruik hulpgrepen voor de blokfluit

Voor sommige tonen die hardnekkig te hoog of te laag klinken, kun je vaak hulpgrepen toepassen waardoor je fluit ook bij die tonen zuiver klinkt.

Soms vind je de klank van een bepaalde blokfluit zo prachtig, dat je het er graag voor over hebt om hier en daar, in plaats van voor standaardgrepen, te kiezen voor hulpgrepen en bewust intoneren.

Een uitgebreide collectie grepen en hulpgrepen voor de blokfluit vind je in The Woodwind Fingering Guide for the Recorder. Met behulp van deze grepentabel kun je per toon en voor opeenvolgende tonen uitzoeken welke grepen het best bij jouw blokfluit passen.

Oefen het zuiver spelen met behulp van een chromatisch stemapparaat

Er zijn digitale, chromatische stemapparaten in de handel die elke toon herkennen en weergeven in hoeverre die toon een bepaalde standaardtoon benadert. Let op dat je een chromatisch stemapparaat nodig hebt. Zo’n stemapparaat herkent automatisch alle halve en hele tonen. Aan een stemkastje dat speciaal bedoeld is voor de gitaar heb je voor de blokfluit helemaal niets, omdat zo’n apparaat alleen de noten van de zes gitaarsnaren herkent.

Sommige stemapparaten werken met wijzertjes. Daarbij streef je erna om voor elke toon de wijzer precies in het midden te krijgen. Andere stemapparaatjes werken met lampjes, al dan niet in verschillende vormen en kleuren voor een snelle herkenning van de gemeten zuiverheid.

Als bij een stemapparaat dat met vijf lampjes werkt de drie middelste lampjes branden, speel je zuiver. Als slechts de linker twee van de drie middelste lampjes branden, klink je iets te laag, branden slechts de twee rechter, dan klink je iets te hoog. Als een van de uiterste lichtjes oplicht, weet je dat de toon die je hoort flink onzuiver klinkt. Er zijn ook softwarematige stemapparaten.

Moderne stemapparaten reageren pijlsnel op elke nieuwe toon die je speelt. Als je het gevoel hebt dat je stemapparaatje net niet helemaal zuiver lijkt, heb je waarschijnlijk een goed getraind gehoor. Standaard maken deze apparaatjes namelijk gebruik van de gelijkzwevende stemming (die het mogelijk maakt om bijvoorbeeld op een piano of een ander instrument met ‘vaste’ tonen in alle twaalf toonsoorten ongeveer even zuiver te spelen). Sommige geavanceerde stemapparaatjes bieden de mogelijkheid om ook te kiezen voor een of meer van de welgetempereerde stemmingen.

In alle gevallen oefen je het zuiver spelen door lange noten te spelen, bijvoorbeeld in de vorm van toonladders en intervallen. Er zijn wat trucs om met je embouchure een toon door intonatie zuiverder te laten klinken, maar in het algemeen kom je al een heel eind als je je een bepaalde toon voorstelt voordat je die blaast. En natuurlijk wil je leren blazen met ademsteun om te komen tot een zuiverder en vollere klank.

De kwestie van de dynamische mogelijkheden van je fluit

De blokfluit reageert zeer gevoelig op verschillen in druk bij het blazen. Forte of piano spelen, kun je slechts in beperkte mate realiseren. Als je iets luider blaast, gaat de toon van de blokfluit namelijk omhoog. En als je iets zachter blaast, gaat de toon van je fluit omlaag.

Probeer als beginner op de blokfluit het luider of zacht er spelen daarom vooral te suggereren, door de luide tonen breed te spelen en de zachte noten wat korter. Als je wat verder op de blokfluit gevorderd bent, kun je door middel van intoneren dit stijgen of dalen van de toon enigszins tegengaan. Op sommige (betere) blokfluiten is dit een stuk eenvoudiger dan op andere blokfluiten het geval is.

Samenspel met andere blokfluiten

Als je in een groepje blokfluiters speelt, is het handig om een fluit te gebruiken met dezelfde stemming. In zo’n blokfluitensemble, ook wel blokfluitkoor genoemd, wordt de stemming van de blokfluiten bepaald door de fluit die het laagst is gestemd. De andere spelers moeten dan de kop van hun instrument een stukje uittrekken. Door het uittrekken maak je de feitelijke lengte van de blokfluit langer en dus de tonen lager. Helaas heeft dit uittrekken negatieve effecten op de zuiverheid. je moet dan namelijk sterker intoneren dan wanneer je de kop op de standaardafstand van enkele millimeters boven het middendeel zou plaatsen.

Sommige blokfluitensembles kiezen gemakshalve er bewust voor om allemaal hetzelfde merk en model voor alle soorten blokfluiten voor hun samenspel te gebruiken.

Overigens, een wat grotere groep blokfluiters klinkt gemakkelijker zuiver dan een kleine groep. Hoe meer mensen eenzelfde stem bezetten, des te eerder het menselijk oor geneigd is de tonen als ‘rijk’ te ervaren in plaats van als ‘enigszins onzuiver’.
Dit geldt niet alleen voor blokfluiten, maar bijvoorbeeld ook voor violen. Een beginnende groep blokfluiters kan dus maar beter uit een flink aantal spelers bestaan, waardoor per stem sprake is van een meervoudige bezetting.

Samenspel met andere moderne muziekinstrumenten

Veel blokfluiten zijn om historische redenen lager dan de tegenwoordig officiële frequentie van A=440 Hz (de toonhoogte van een gebruikelijke stemvork). Dat vormt een probleem als je bijvoorbeeld met een piano wilt samenspelen. Daarom kun je tegenwoordig blokfluiten kopen die net zo hoog klinken als andere moderne muziekinstrumenten. Zo kun je tegenwoordig blokfluiten met een stemming van A=440 Hz of A=442 Hz of zelfs A= 444 Hz kopen!

Violisten kunnen in beginsel hun instrument wel iets lager stemmen om zich aan de stemming van een blokfluit aan te passen, maar vaak doen violisten dat liever niet, omdat een viool nu eenmaal een heel stuk stralender klinkt als deze iets hoger is gestemd.

Met gitaristen is het betrekkelijk ideaal samenspelen. Een gitarist is vaak bereid om zijn instrument iets lager te stemmen om tegemoet te komen aan een blokfluit met een wat lagere stemming. Bovendien heeft de klassieke gitaar net als de blokfluit een wat subtiele en ingetogen klank. Dat maakt het samenspel extra aantrekkelijk.

Veel huidige muziekinstrumenten zoals de moderne dwarsfluit of de klarinet zijn betrekkelijk luid. Gelukkig kun je ook speciale blokfluiten vinden die van zichzelf relatief luid zijn. Dan kun je wat beter, zonder al te sterk te hoeven blazen en dus zonder negatief gevolg voor de klank, je eigen stem overeind houden in een heterogeen gezelschap van instrumentalisten. Als je de keus hebt, kies je in zo’n geval bij voorkeur, voor het octaveren van je stem op de altblokfluit (je speelt alle noten in dat geval dus een octaaf hoger). Ook bij een van nature wat zachter klinkend instrument als de blokfluit zijn de hogere tonen in een muziekstuk voor verschillende muziekinstrumenten nu eenmaal gemakkelijker hoorbaar dan de lagere tonen.

Natuurlijk kun je ook ervoor kiezen om niet op de altblokfluit te octaveren, maar te kiezen voor het spelen op sopraanblokfluit. Bedenk wel dat het moeilijker is om zuiver te spelen op een sopraanblokfluit dan op een altblokfluit. Dit komt omdat de sopraan een stuk kleiner is dan de alt en daarom ook de afstanden tussen de toongaten bij de sopraan kleiner zijn dan bij de alt. Daar komt nog bij dat het nu eenmaal lastiger is om op een wat kleiner instrument zuiver te blazen dan op een wat groter muziekinstrument.

Als je met bovenstaande tips rekening houdt en daarnaast werkt aan de ontwikkeling van je ademsteun, wordt het aanzienlijk eenvoudiger om zuiver te spelen op de blokfluit.

Een eerdere versie van dit artikel werd op 27 april 2012 door de auteur, Manon Troppo, gepubliceerd op Infonu.nl onder de titel: Hoe blaas je zuiver op een blokfluit?

Dossier blokfluit

Dit artikel maakt deel uit van het dossier blokfluit. Via dit dossier vind je een overzicht van alle artikelen die op deze onderwerpen betrekking hebben.