Categorie: Piano

Voordat je daadwerkelijk de eerste toetsen aanslaat, is het van belang om op een ontspannen manier de juiste zithouding voor de piano aan te nemen. Daarbij let je, om te beginnen, op de positie van je hoofd, schouders armen en ellebogen. Daarna concentreer je je op het aannemen van de juiste positie van je polsen, handen en vingers. Een gezonde houding achter de piano is namelijk van groot belang om duurzaam en muzikaal piano te leren spelen.

Het belang van een comfortabele en vrije houding van handen en vingers bij het pianospel

Josef Casimir Hofmann (1876-1957) is bij tijdens zijn leven zeer beroemde Amerikaans pianist en componist van Poolse afkomst. (Zijn oorspronkelijke naam luidt Józio Kazimierz Hofmann). Van zijn hand is het boek Piano Playing; With Questions Answered.

Hij adviseert in zijn boek om bij het pianospel de handen en vingers in het algemeen zo vrij mogelijk en op een comfortabele manier te bewegen. Daarmee bedoelt hij dat je moet streven naar een natuurlijke houding van handen en vingers die deze spontaan aannemen als je je handen op een betrekkelijk ontspannen manier op het toetsenbord plaatst. Want alleen op die manier blijven deze flexibel. En dat is noodzakelijk voor een muzikaal pianospel.

Je pols iets lager dan je hand houden?

Carl Humphries adviseert in zijn The Piano Handbook om de polsen iets lager te houden dan de rest van de hand. Volgens hem moet de pols ontspannen aanvoelen, maar niet in zo’n sterke mate dat de hand daardoor op de piano zakt. Het is de bedoeling dat je pols je hand op een ontspannen manier ondersteunt bij het pianospel.

Of je pols een fractie hoger dan je hand houden?

Josef Hofmann adviseert in zijn boek Piano Playing With Piano; Questions Answered daarentegen om de polsen een fractie hoger dan de handen te houden. In het onderdeel van dit boek waarin hij antwoord geeft op vragen van lezers, meldt hij een voorkeur voor een ‘gemiddelde’ houding, dat wil zeggen: niet hoog en ook niet laag. Volgens hem moet het heffen of laten zakken van de polsen tijdens het piano spelen beperkt blijven tot speciale gelegenheden.

Hij is dus voorstander ervan dat je arm en pols een min of meer rechte lijn vormen.  Je arm mag dus niet een hoek  met je pol vormen. Hofmann waarschuwt tegen het onbewust spannen van de pols.  Zijn advies komt erop neer dat je  je erop concentreert dat je de kracht van je arm via je hand overbrengt naar je vingertoppen. Let erop dat je arm daarbij niet gespannen is, want daar krijg je vermoeidheidsklachten van. En houd er rekening mee dat het je mogelijk maanden van pianostudie kost voordat je met de vereiste mate van ontspanning in je armen kunt spelen.

Hoe houden beroemde pianisten hun polsen?

Als je bijvoorbeeld op youtube kijkt naar de handen van beroemde pianisten, zie je variaties in de manieren waarop zij hun polsen houden. Maar allemaal hebben deze pianisten een ontspannen houding.

Laat je polsen niet kantelen

Zorg dat je polsen niet gekanteld zijn als je piano speelt, anders is het niet mogelijk om je knokkels evenwijdig aan het toetsenbord te houden. Houd je handen zoveel mogelijk evenwijdig aan het toetsenbord, Streef ernaar dat de toppen van je (gebogen!) vingers in de basishouding ongeveer het midden van de pianotoetsen raken.

Hoe los je het probleem van stijve polsen op?

Is door een verkeerd gebruik van je polsen daarin een zekere stijfheid ontstaan?  Dan, kun je erger voorkomen, en sterker nog, de stijfheid leren te verminderen door advies in te winnen bij een deskundige op het gebied van de Alexandertechniek of een andere deskundige op ergonomisch gebied.

Zijn je polsen stijf, omdat je ze tot nu toe weinig of niet gebruikt?  zouden volgens Hofmann oefeningen in het spelen van octaven zinvol kunnen zijn. Hij adviseert om tijdens het oefenen goed te letten op je polsen en ze rust te gunnen zodra je ook maar het eerste gevoel krijgt dat ze verstijven.

Wat is ‘ademen met de polsen’ als het om pianospelen gaat?

Hoe vreemd het op het eerste gezicht ook klinkt, sommige invloedrijke pianodocenten, zoals Carola Grindea (1914-2009) adviseren om met de polsen te ‘ademen’. Daarmee bedoelen ze dat de pianist tijdens het spelen zijn polsen voortdurend afwisselend omhoog en omlaag brengt om spanning in de polsen tegen te gaan. Een beweeglijke pols is ontspannen en dat stelt je in staat om sneller te spelen en bovendien minder gauw moe te worden.

Waarom je piano het beste met gebogen vingers speelt

Er zijn diverse goede redenen waarom je het beste je vingers gebogen houdt bij het pianospelen. Op die manier maak je het verschil tussen de lengte en vorm van de verschillende vingers namelijk zo klein mogelijk.

Als je de toppen van je gebogen vingers op de toetsen zet, en je de knokkels van je hand evenwijdig aan het toetsenbord plaatst, komt je duim vanzelf in de juiste speelpositie. In die speelpositie is de duim enigszins naar binnen gebogen (in de richting van je hand) en kun je de duim gemakkelijk onder de vingers bewegen of de vingers over de duim zetten bij het spelen op de piano.

Overigens, de vingers moeten ook weer niet te sterk gekromd zijn, want dit zou volgens Carola Grindea kunnen leiden tot focale dystonie. Denk hierbij aan het onwillekeurig opkrullen van een of meer vingers. Een andere deskundige meent dat, fysiologisch gezien, je op de voor je fysiologie natuurlijkste manier speelt als je nog je nagels onder je licht gebogen vingers tijdens het pianospelen kunt zien.

Arthur Rubinstein, een beroemd Pools-Amerikaanse componist van Joodse afkomst (1887-1982) speelde met betrekkelijk licht gebogen vingers.

Zou je met min of meer recht gehouden vingers spelen, dan hebben de topjes van je vingers de neiging om naar buiten te knikken. Dat bemoeilijkt het spelen van snelle loopjes en is ook ergonomisch gezien onverstandig.

Hofmann neemt op het punt van de gebogen vingers een pragmatisch standpunt in. Naar zijn mening telt alleen het resultaat als je op een bepaalde manier piano speelt. Levert het spelen met sterk gebogen vingers tot een ongelijk of brokkelig spel? Verander dan de curve die je vingers maken net zolang tot je hebt ontdekt welke mate van gebogenheid bij het pianospel het beste bij jouw hand past.

Zorg ervoor dat je vingernagels niet al te lang zijn: dat bemoeilijkt het spelen met gebogen vingers. Houd je nagels bij voorkeur relatief kort.

De rol van de duim bij het pianospel

Samen met de positie van de middelvinger is ook die van de duim van het grootste belang voor een goede en precieze vingertechniek. Om te beginnen moet je erop letten dat als je de toetsen met de middelvinger of duim aanslaat, je niet de hele hand, laat staan de arm beweegt.
Als je een toonladder speelt, kun je je duim het beste enigszins gebogen naast de wijsvinger houden. Op die manier is je duim direct in de juiste houding als je hem nodig hebt.

De rol van de pink bij het pianospel

De pink is de zwakste van alle vingers. Je bent daarom wellicht geneigd om die vinger zo min mogelijk te gebruiken en waar mogelijk in plaats daarvan een toets met een andere vinger aan te slaan. Het probleem met deze ‘oplossing’ is dat de pink te weinig wordt getraind en dus altijd veel zwakker dan de andere vingers blijft.

Als je een zeer groot interval wilt spelen, heb je misschien de neiging om een van de toetsen met de zijkant van je pink aan te slaan. Hofmann is daar mordicus op tegen. Hij vindt dat de pink altijd de normale gebogen positie moet aanhouden. Alleen in uitzonderingsgevallen, bijvoorbeeld wanneer er veel kracht nodig is, zou hij met gestrekte pink een toets aanslaan.

Het spreekt voor zich dat je een bij jouw postuur goed passende speelhouding het beste en het snelste via een pianodocent aanleert. Als je daarvoor geen tijd of geld hebt, is het van belang dat je jezelf grondig verdiept in wat er allemaal komt kijken bij het zelf piano leren spelen.

Dossier piano

Dit artikel behoort tot het dossier piano in opbouw. Andere artikelen van dit dossier hebben onder meer  betrekking op het belang van een goede speelhouding voor het pianospel en op de manier waarop je het beste achter de piano kunt zitten.

Bronnen en verder lezen

• Adult Piano Adventures All-in-One Lesson Book 1; Nancy en Randall Faber; Hal Leonard
• The Piano Handbook: A Complete Guide for Mastering Piano; Carl Humphries;
• Adult All-in-One Course: Lesson, Theory, Technic; Williard Palmer, Morton Manus en Amanda Vick Lethco; Alfred;
• Teach Yourself to Play Piano: a Quick and Easy Introduction for Beginners: Hal Leonard Corp;
• Piano Playing; With Questions Answered; Josef Hofmann; Theodore Presser Company;
• Playing the Piano: Playing with Fire? A Study of the Occupational Hazards of Piano Playing; dissertatie van Jónas Sen; september 1991; http://rsi.unl.edu/text/musicmed.txt
• Afbeelding van handen op de piano; zaui/Scott Catron; licensed under the Creative Commons Attribution-Share Alike 2.0 Generic license; http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Piano_practice_hands.jpg

Als je muzikaal en op een comfortabele manier piano wilt leren spelen, is het van groot belang om vanaf het eerste begin aandacht te schenken aan een gezonde lichaamshouding achter de piano. Daarmee kun je pijn en ongemak bij het spelen voorkomen en lang op een comfortabele manier muziek blijven maken op je piano.

Factoren die van belang zijn voor een goede speelhouding zijn:

• de juiste zithoogte en afstand tot de piano
• de positie van hoofd en rug
• de houding van je schouders, armen en ellebogen, en van je polsen, handen en vingers
• de positie van je voeten ten opzichte van de pedalen

De juiste zithoogte en afstand tot de piano

Plaats je (bij voorkeur verstelbaar), pianobankje, pianokruk of desnoods een stoel zonder leuningen recht voor de piano.

Hoe je het beste ten opzichte van de piano zit, is feitelijk een kwestie van maatwerk.

• Staat je pianobankje te laag of zit je te dicht op de piano, dan heb je te weinig bewegingsvrijheid tijdens het spelen.
• Staat je pianobankje te hoog afgesteld of zit je te ver weg, dan is het lastiger om bij bepaalde muzikale passages je lichaamsgewicht een rol bij het spelen te geven.

Zit je te laag, te hoog of precies goed?

• Als je te laag zit, bevinden je polsen zich hoger dan je ellebogen.
• Als je te hoog zit, bevinden je ellebogen zich hoger dan je polsen.

Zit je te dicht op, te ver weg van of precies goed ten opzichte van de piano?

• Als je kruk te dicht bij het toetsenbord staat, staan je ellebogen niet meer bijna loodrecht op de toetsen, maar steken te veel opzij.
• Als je kruk te ver weg staat, moet je je armen bij het spelen te ver strekken.
• Zet je pianokruk net zo lang dichter bij of juist verder af van de piano totdat je armen prettig aanvoelen. In elk geval moet je je knieën naar links en rechts kunnen bewegen zonder dat ze tegen de piano stoten.

Als beginner ben je mogelijk geneigd dicht op het toetsenbord te gaan zitten. Als je meer afstand tot de toetsen bewaart, is het gemakkelijker om, als je wat verder gevorderd bent, stukken te spelen met noten die een groot deel van het toetsenbord bestrijken.

Zorg dat je met je voeten gemakkelijk de pedalen kunt bereiken.

Pianohouding: hoofd en rug

Je hoofd mag gerust iets voorover hangen, maar beslist niet achterover.

Zit op een ontspannen manier rechtop, precies in het midden van de pianotoetsen. Corrigeer jezelf telkens als je merkt dat je je rug niet goed rechthoudt.

Met een rechte rug en een goed ontspannen nek heb je de minste spierspanning nodig om je lichaam in balans te houden en hoef je minder tegen de zwaartekracht te vechten.

Moet je je rug toch buigen? Bijvoorbeeld om beter bij de toetsen te kunnen? Begin de beweging dan vanuit je heupen en houd je rug daarbij zo recht mogelijk.

Moet je noten moet spelen die zich zover links of rechts op het klavier bevinden, dat je er niet goed bij kunt? Leun dan  met een zo recht mogelijke rug naar links of rechts.

Pianohouding: schouders, armen en ellebogen

Houd je schouders en armen goed ontspannen. Laat je armen vanaf de schouders losjes omlaag hangen.

Mogelijk hebben je schouders bij moeilijke muziekstukken de neiging om zich op te trekken. Ga die onwillekeurige neiging actief tegen. Hoge schouders leiden onder meer tot gespannen armen en met gespannen armen kun je niet goed pianospelen.

Je schouders mogen niet naar voren komen als je je armen opheft om je vingers daarna op de toetsen te zetten. Daarmee belemmer je namelijk de bewegingsvrijheid van je ellebogen.

Tijdens het spelen mogen je armen nooit tegen je zij drukken, want daardoor draaien je polsen tijdens het spelen naar binnen in plaats van naar buiten.

De armen zijn bijzonder belangrijk als het gaat om toonproductie. Denk aan het produceren van een volle klank of het spelen van fortissimo-passages. Als je schouders ontspannen zijn, dan rust er vanzelf meer armgewicht op je handen en vingers. Het voordeel van ontspannen armen is niet alleen dat je ze niet voelt, maar ze vormen ook de voorwaarde voor een gezonde speeltechniek op de piano.

Zorg dat je ellebogen zich een fractie hoger dan de toetsen bevinden en niet te ver naar buiten steken, maar in de basishouding loodrecht op de toetsen staan. Je ellebogen mogen wel een stukje naar buiten staan, maar dit mag geen spierspanning oproepen.

Voor een gezonde speelhouding van je pols, hand en vingers komt heel wat kijken. Hierbij kun je het beste hulp krijgen van een muziekdocent. In het kort komt het erop neer op dat je je pols en hand goed ontspannen houdt en dat je met licht gebogen vingers de toetsen bespeelt.

Positie van je voeten ten opzichte van de pedalen

Zet je voeten plat op de grond met je knieën een klein stukje onder het toetsenbord. Je rechtervoet mag eventueel iets verder naar voren staan dan je linkervoet. Je kunt er eventueel voor kiezen je rechtervoet altijd op het rechterpedaal te houden.

Josef Hofmann adviseert om allebei je voeten altijd op de pedalen te houden of ervoor te zorgen dat je die onmiddellijk kunt indrukken op het moment dat je de pedalen nodig hebt. Als je de pedalen met je voeten moet zoeken, om ze te bedienen, gaat dit ten koste van je concentratie op je pianospel.

Dossier piano

Dit artikel behoort tot het dossier piano in opbouw.

Bronnen en verder lezen

• Adult Piano Adventures All-in-One Lesson Book 1; Nancy en Randall Faber; Hal Leonard
• The Piano Handbook: A Complete Guide for Mastering Piano; Carl Humphries;
• Adult All-in-One Course: Lesson, Theory, Technic; Williard Palmer, Morton Manus en Amanda Vick Lethco; Alfred;
• Teach Yourself to Play Piano: a Quick and Easy Introduction for Beginners: Hal Leonard Corp;
• Piano Playing; With Questions Answered; Josef Hofmann; Theodore Presser Company;
• Playing the Piano: Playing with Fire? A Study of the Occupational Hazards of Piano Playing; dissertatie van Jónas Sen; september 1991; http://rsi.unl.edu/text/musicmed.txt
• Afbeelding van handen op de piano; zaui/Scott Catron; licensed under the Creative Commons Attribution-Share Alike 2.0 Generic license; http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Piano_practice_hands.jpg

Je kunt natuurlijk wachten tot je spieren en gewrichten gaan protesteren als je achter de piano gaat zitten, maar het is uiteraard beter om pijn- en andere klachten vóór te blijven.

Hoewel beroepspianisten meer risico op klachten en blessures lopen, kun je ook als enthousiast amateurpianist met pijn- en andere klachten te maken krijgen als gevolg van een slechte zithouding en/of speeltechniek.

Het is juist (ook) voor beginners op de piano van belang om op ergonomisch verantwoorde wijze achter de piano te zitten. Het is immers gemakkelijker om een goede houding vanaf het eerste begin aan te leren dan een ingesleten slechte houding ‘af te leren’?

Welke klachten kan een ongezonde speelhouding achter de piano opleveren?

Een ongezonde lichaamshouding achter de piano kan leiden tot klachten als stekende pijn in je onderarm, onwillige, ’tintelende’ of ‘dove’ handen of vingers, of pijn in je rug en/of nek. Een en ander kan het gevolg zijn van een slechte zithouding en/of van het ongecoördineerd gebruik van je spieren.

Overigens, ook psychische factoren vanwege de daarmee doorgaans gepaard gaande hogere spierspanning, kunnen tot leiden tot pijnklachten en blessures.

Als je als lichamelijke klachten hebt die samenhangen met het bespelen je muziekinstrument, kun je overwegen om bijvoorbeeld de hulp in te roepen van een therapeut die zich bezighoudt met de zogenaamde Alexandertechniek of de Feldenkraismethode. Ook zijn er mensen die baat hebben bij yoga.

Wat is een ideale speeltechniek voor de piano?

Jónas Sen stelt in zijn dissertatie Playing the Piano: Playing with Fire? onverbloemd dat er volgens hem voor pianisten niet zoiets bestaat als de enig juiste zit- en speelhouding. Hij wijst erop dat de grote pianisten doorgaans sterk verschillend van elkaar spelen. Wat de meeste pianisten gemeenschappelijk hebben, is het gemak en de gecoördineerde bewegingen waarmee ze concerten geven.

Daaruit concludeert hij dat er veel juiste speeltechnieken voor de piano bestaan. Daarbij merkt hij op dat daarbij in alle gevallen sprake is van een maximale ontspanning. Het is in zijn ogen de aandacht voor ontspannen speelbewegingen die veel ergonomische problemen kan voorkomen of verhelpen.

Een en ander neemt niet weg dat je dankzij toepassing van een goede en praktische tips ongemakken bij het pianospelen kan voorkomen.
Concrete tips voor het zitten aan de piano hebben bijvoorbeeld betrekking op:

• de juiste zithoogte en afstand tot de piano
• de positie van rug en hoofd
• de positie van armen, schouders en ellebogen
• de positie van je pols, hand en vingers.

Dossier piano

Dit artikel behoort tot het dossier piano in opbouw.

Bronnen en verder lezen

• Adult Piano Adventures All-in-One Lesson Book 1; Nancy en Randall Faber; Hal Leonard
• The Piano Handbook: A Complete Guide for Mastering Piano; Carl Humphries;
• Adult All-in-One Course: Lesson, Theory, Technic; Williard Palmer, Morton Manus en Amanda Vick Lethco; Alfred;
• Teach Yourself to Play Piano: a Quick and Easy Introduction for Beginners: Hal Leonard Corp;
• Piano Playing; With Questions Answered; Josef Hofmann; Theodore Presser Company;
• Playing the Piano: Playing with Fire? A Study of the Occupational Hazards of Piano Playing; dissertatie van Jónas Sen; september 1991; http://rsi.unl.edu/text/musicmed.txt
• Afbeelding van handen op de piano; zaui/Scott Catron; licensed under the Creative Commons Attribution-Share Alike 2.0 Generic license; http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Piano_practice_hands.jpg